Mạng lưới chợ ở Hà Nội dày đặc những chợ lớn chợ nhỏ, trong đó có những ngôi chợ với cái tên rất lạ. “Chợ Âm phủ” là một trong những cái tên điển hình. Thực chất ngôi chợ này có tên chính thức là “Chợ 19 tháng 12” nhưng vì nằm trên di chỉ khu mộ tập thể của các n.ạn n.hân c.hết trong khu vực Hàng Bông – Cửa Nam thời chiến tranh nên nhân dân quen gọi là “Chợ Âm phủ”.
Sự hình thành của Chợ Âm phủ
Hà Nội có một phố ngắn, nằm cạnh Tòa án nhân dân Hà Nội, chạy dọc theo tường rào của Tòa án tối cao, một đầu ra phố Lý Thường Kiệt, một đầu ra phố Hai Bà Trưng. Thời Pháp thuộc, con phố này mang tên Rue Simoni, đặt theo tên một viên chức Pháp đã có thời kỳ giữ chức Thống sứ Bắc kỳ (1909-1912).Từ năm 1945, phố này đổi tên là phố Lê Chân.
Năm 1942 khi quân đội Nhật đến Hà Nội đã kéo theo sự oanh tạc của máy bay Mỹ – đồng minh với Nhật. Để đảm bảo an toàn cho người dân Hà Nội, chính quyền thành phố đã cho xây một dãy hầm trú ẩn nổi dọc con phố. Từ đó, ở đây bắt đầu hình thành một cái chợ tạm họp rải rác của bà con tiểu thương ở hai chợ Hàng Da, Hàng Bè dạt về để tránh sự oanh tạc của máy bay Mỹ.
Nấm m.ồ chung các nạn nhân ngày 19/12/1946
Đêm 19/12/1946, ngày Toàn quốc kháng chiến, Hà Nội chia thành hai khu vực, một do ta kiểm soát, một do Pháp đã chiếm đóng. Chiến sự xảy ra, t.hi h.ài chiến sỹ ta và nhân dân ở vùng ta kiểm soát được chôn cất chu đáo. Còn những t.hi h.ài ở khu vực Pháp chiếm đóng, chủ yếu là người dân ở khu vực phố Hàng Bông và Cửa Nam bị thực dân Pháp cho chuyển về phố Lê Chân và ném toàn bộ xuống dãy hầm trú ẩn. Từ đó, liên tiếp những thi hài của chiến sỹ và dân ta lấp đầy dãy hầm, phố Lê Chân trở thành nấm mồ tập thể của những n.ạn n.hân c.hết trong chiến tranh.
Năm 1952, chính quyền thành phố cho xây một cái cổng ở đầu phố, trên cổng đề dòng chữ:”M.ồ n.ạn n.hân chiến tranh năm 1946 “. Sau ngày tiếp quản Thủ đô chính quyền ta cho đắp cổng cao và to hơn, dòng chữ trên cổng được sửa lại thành: “M.ồ nhân dân và c.hiến s.ỹ h.y s.inh ngày Toàn quốc kháng chiến 19-12-1946″.
Đến đầu những năm 80 của thế kỷ trước, tất cả hài cốt được chính quyền chuyển về nghĩa trang Bất Bạt ở Ba Vì. Con phố Lê Chân được đặt tên mới là ” phố 19 tháng 12″. Phố còn nguyên vẹn hai hàng cây Dã Hương xanh tươi được trồng từ đầu thế kỷ.
Một thời gian sau con phố này hình thành một cái chợ dân sinh tự phát. Đến năm 1985, thành phố chính thức thành lập chợ mang tên “Chợ 19 tháng 12” trên nền chợ tự phát. Vì chợ 19 tháng 12 nằm trên di chỉ của nấm mộ chung nên nhân dân gọi là “Chợ Âm phủ”.
Mặt hàng nổi tiếng ở chợ Âm phủ
Chợ Âm phủ phong phú những mặt hàng do bà con ở Hà Tây đưa ra chẳng thua kém gì các chợ dân sinh khác ở nội thành. Nhưng thường khi nhắc đến chợ Âm phủ, người ta nhắc ngay đến mặt hàng thịt chó chặt miếng. Nghe nói đây là mặt hàng do người Vân Đình, ở Phùng mang đến. Những con chó được thui bằng rơm có mau vàng ươm chứ không phải chó được phết mau cánh gián mà dân nhậu gọi là “chó đánh véc- ni” bán ở những nơi khác.
Chợ Âm phủ với món thịt chó nổi danh một thời
Các đệ tử của món “Mộc tồn” ở Hà Nội không ai là không biết và yêu thích thịt chó ở chợ Âm phủ. Mặt khác, tiểu thương ở chợ này đều hoan nghênh mặt hàng thịt chó vì họ quan niệm chỉ có chó mới xua đuổi được tà ma. Sau khi chợ bị giải tán, các hàng thịt chó này lại kéo về bán ở phố Phùng Hưng.
Chợ Âm phủ “hóa kiếp” thành phố sách
Đầu những năm 2000, thành phố có quyết định giải tỏa tất cả các chợ đã chiếm dụng lòng đường để đảm bảo cảnh quan môi trường, giao thông đô thị như chợ Nguyễn Cao, chợ Bích Câu, chợ Cao Đạt, chợ Hòe Nhai, chợ Thanh Hà, chợ Hàng Bè…. Chợ Âm phủ cũng không thoát khỏi “k.iếp n.ạn” này.
Một chuyện ít người biết là năm 2008 chính quyền Thành phố Hà Nội đã có quyết định bất chấp quy hoạch đã được thủ tướng phê duyệt: Thu hồi toàn bộ diện tích chợ 19/12 để giao cho Cty TNHH Thủ đô II xây dựng 2 khối nhà 7 tầng và 17 tầng để làm Trung tâm thương mại và cho thuê văn phòng. Thật may mắn, nhờ có sự quyết tâm của các nhà Sử học, Hà Nội học, Kiến trúc sư, các phóng viên báo chí và những người có tâm huyết với Hà Nội đã ngăn chặn được quyết định sai trái này.
Chợ Âm phủ ngày xưa là Phố sách ngày nay
Năm 2009 chợ 19/12 được giải tỏa trả lại nguyên hình của con phố xưa. Một thời gian sau mọc lên những ki- ốt bán sách báo và đến ngày 30/4/2017 thành phố Hà Nội chính thức khai trương Phố sách đẹp đẽ như ngày nay.
Duy Phan – 13/12/2020
Bài viết được tham khảo:
Ký ức về “Chợ Âm phủ” ở Hà Nội xưa